Fragment van een dodecaëder

Wie kent de mysterieuze dodecaëder van het Gallo-Romeins Museum niet? Tot voor kort was dit nagenoeg volledige exemplaar, dat in 1939 net buiten de Romeinse omwalling van Tongeren gevonden is, uniek voor Vlaanderen. Maar in 2021 vond een metaaldetectorist in Overrepen (Tongeren) een fragmentje van een tweede exemplaar dat hij in juni 2023 aan het museum schonk. Het zal in de nabije toekomst een plaatsje krijgen naast zijn soortgenoot in de permanente tentoonstelling.

Uit de Romeinse periode kennen we ongeveer 120 gelijkaardige dodecaëders, holle geometrische bronzen voorwerpen die tussen 4,5 en 8,5 cm groot zijn. Ze hebben twaalf vijfhoekige vlakken met centrale cirkelvormige openingen. Op de twintig hoeken bevindt zich telkens een bolletje.

De meeste exemplaren zijn gevonden in het noordwestelijk deel van het Romeinse Rijk, onder meer in het huidige België, Nederland, Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië. Dat gebied valt samen met dat van de Keltische beschaving.

Romeinse dodecaëders blijven raadselachtige objecten. Uit de oudheid kennen we geen geschreven bronnen waarin ze ter sprake komen. In de loop van de jaren circuleerden al tientallen zeer uiteenlopende hypothesen over hun mogelijke functie(s). Het is weinig waarschijnlijk dat dodecaëders praktisch nut gehad hebben. Daarvoor zijn hun afmetingen te verschillend. Ook de diameters van de openingen en hun onderlinge verhoudingen verschillen steevast.

Voor een gebruik in de magisch-religieuze sfeer zijn er wél aanwijzingen. In de kosmologie van de Griekse filosoof Plato (4de eeuw v.Chr.) symboliseert de meetkundige figuur van de dodecaëder het universum. Bijzonder interessant is een exemplaar uit een 4de-eeuws vrouwengraf in Krefeld (Duitsland). Blijkbaar was dat als een soort scepterkop op een benen staf gemonteerd. Waarschijnlijk werden aan de dodecaëder bijzondere krachten toegeschreven en verleende hij aan de bezitter religieuze macht en prestige.