Lezingen 2024-2025

18 december 2024
Dr. Annelies Storme
De Kleine Netevallei in het verre verleden. Van bodemstalen naar realistische reconstructiebeelden

Geen betere manier om landschappen uit het verleden tot leven te brengen dan met reconstructiebeelden. Maar hoe komen die tot stand? Hoe realistisch zijn ze? Wat is giswerk en wat weten we uit onderzoek? Annelies Storme toont aan de hand van voorbeelden uit de Kleine Netevallei in Herentals hoe de studie van botanische resten uit de bodem ons helpt om een goed beeld te krijgen van de landschapsevolutie, van de laatste ijstijd tot de middeleeuwen.

Annelies Storme is geologe en heeft ruim vijftien jaar ervaring in het toepassen van paleo-ecologisch onderzoek in de archeologie, zowel bij de Vlaamse overheid en bij Universiteit Gent als in de commerciële archeologie (Ruben Willaert nv). Ze gebruikt hierbij de microscopische studie van stuifmeel en kiezelwieren als methode voor het onderzoeken van veranderingen in de vegetatie en het milieu.

15 januari 2025
Prof. em. Nico Roymans
Keltische elites in de Lage Landen. De nieuwste inzichten

In 2018 kwam in Heumen (Gelderland, NL) een uitzonderlijk graf aan het licht. Het bevatte de crematieresten van een volwassen man, samen met een strijdwagen, paardentuig, wapens en drinkgerei. Onderzoek wees uit dat de man overleed in de 5^de eeuw v.Chr. Hij moet machtig zijn geweest.
De vondst was voor Nico Roymans de aanleiding om de belangrijkste zogenaamde ‘Keltische elitegraven’ uit de Lage Landen aan een nieuw onderzoek te onderwerpen in samenwerking met een team van Belgische en Nederlandse archeologen. Ook de Keltische grafvondsten uit Wijshagen en Eigenbilzen (Limburg, BE) werden opnieuw diepgaand bestudeerd.
De studie leverde extra inzichten op. Wie waren die elites? Waarom knoopten ze relaties aan met andere vooraanstaande mensen in (Centraal-)Europa? Hoe speelden ze in op de grote maatschappelijke veranderingen in de ijzertijd?

Nico Roymans was tot voor kort hoogleraar West-Europese Archeologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij leidde vele onderzoeksprojecten naar Keltisch-Germaanse samenlevingen en hun integratie in het expanderende Romeinse Rijk. Tot zijn publicaties behoren boeken over late- ijzertijdsamenlevingen in Noord-Gallië en over de Bataven in het Romeinse Rijk. Hij leidde het onlangs afgeronde syntheseproject over vroeg-La Tène elitegraven in de Lage Landen.

12 februari 2025
Mette Langbroek
Kleurrijke kralen. Wat stukjes glas vertellen over handel in de vroege middeleeuwen

In de vroege middeleeuwen – van de 5^de tot de 9^de eeuw n.Chr. – droegen mensen in onze regio vaak kralensnoeren. De meeste kralen waren van glas, maar ook barnsteen en mineralen als amethist en bergkristal werden hiervoor gebruikt. Archeologen vinden ze geregeld terug in graven.Verrassend genoeg blijken de kralen vaak afkomstig te zijn uit verre streken en legden ze grote afstanden af. Mette Langbroek is in de ban van deze kleurrijke stukjes. Haar onderzoek toont aan dat de plattelandsbevolking van Noordwest-Europa toegang had tot handelsnetwerken die van Engeland tot ver in Azië reikten.

Mette Langbroek is archeoloog, materiaalspecialist Vroege Middeleeuwen en onderzoeker bij SAGA Archeologie. Daarnaast promoveert ze aan de Universiteit Leiden op de rol van kralen in vroegmiddeleeuwse uitwisselingen. Ook was ze gastconservator van de tijdelijke tentoonstelling ‘5000 jaar kralen’ (Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, 2022-2023).

12 maart 2025
Prof. em. David Rijser
Doolhoven of rechte lijnen? Wat (antieke) verhalen over ons zeggen…

Wij, mensen, hebben verhalen nodig om de wereld vorm en inhoud te geven. We doen dat sinds de oudheid. Verhalen en de manier waarop we ze construeren en vertellen, laten zien wie we zijn en hoe we naar de wereld kijken. Er wordt wel eens betoogd dat ‘oosterse’ verhalen op doolhoven lijken. Denk aan de Vertellingen van duizend-en-één nacht. En dat ‘westerse’ verhalen een duidelijke plot hebben: ze vertellen over een held op weg naar een doel. Denk aan Homeros’ Odyssee of Vergilius’ Aeneis. Volgens David Rijser vind je de twee archetypen al in de klassieke oudheid. Wat betekent dat? Er zijn nog gelijkaardige clichés over ‘Oost en West’: in de literatuur, de kunst, stedenbouw, filosofie. Maar houden ze steek als we ze van naderbij bekijken?

David Rijser doceerde klassieke talen en cultuurgeschiedenis aan het Amsterdamse Barlaeusgymnasium en aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was tot voor kort bijzonder hoogleraar van de leerstoel ‘Recepties van de klassieke oudheid’ aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij publiceerde onder meer ‘Een telkens nieuwe Oudheid’ (2016) en ‘Arachne en de imams. Mediterrane cultuur als gedeelde antieke erfenis’ (2024). Er verschijnen geregeld stukken van hem in de geschreven pers.

16 april 2025
Prof. dr. Maarten Larmuseau
Het zit in de genen! OudDNA werpt nieuw licht op het ‘Verhaal van Merovingisch Vlaanderen’

De politieke, culturele en religieuze invloed van de vroegmiddeleeuwse periode op West-Europa blijft groot. Toch is er nog veel onbekend over de afkomst en het leven van de gewone bevolking. OudDNA-onderzoek op menselijk botmateriaal biedt de kans om antwoorden te vinden op veel vragen. (OudDNA is DNA uit archeologisch materiaal.) Het team van Maarten Larmuseau voerde zo’n uitgebreid onderzoek uit op skeletten van het laat-Merovingische grafveld in Koksijde (late 7^de en vroege 8^ste eeuw) en op honderden skeletten die zijn opgegraven op de Groenmarkt in Sint-Truiden (de oudste dateren uit de 7^de eeuw). De grote genetische diversiteit en verschillen tussen de twee locaties geven inzicht in de afkomst en familiebanden tijdens de vroege middeleeuwen. In zijn lezing licht op erg toegankelijke wijze Maarten Larmuseau de verrassende inzichten van dit oudDNA-onderzoek toe.

Maarten H.D. Larmuseau is als genetisch genealoog verbonden aan de faculteit Geneeskunde van de KU Leuven en aan de opleiding Erfgoedwetenschappen van de UAntwerpen. Aan de KU Leuven leidt hij het ‘Laboratory of Human Genetic Genealogy’. Hij combineert in zijn onderzoek zowel modern als oudDNA met genealogie en (familie)geschiedenis, om zo biologische verwantschapspatronen te bestuderen.